خواب‌رفتگي اندام ها
احساس خواب‌رفتگي در اندامها يا هر قسمتي از بدن يک احساس غيرطبيعي و همراه با ساير شکايات حسي نظير سوزن‌سوزن شدن، گزگز و مورمورشدن يا احساس سوزش است که اصطلاحا آن را «پارستزي» مي‌نامند. اين حالت‌ها مي‌تواند به صورت موقت يا مزمن روي دهد
بيشتر موارد خواب‌رفتگي دست و پا ناشي از فشار روي يک يا چند عصب است و اغلب چند دقيقه بعد از حذف فشار از بين مي‌رود. در واقع حس و تحريکات حسي دست و پا از طريق سلول‌هاي عصبي به نام نرون از مسير نخاع وارد مغز مي‌شود و هرگونه اختلال در عملکرد اين مسير به طوري که نتواند پيام حسي را به خوبي به مغز منتقل کند به بروز پارستزي مي‌انجامد
معمولا پارستزي زماني رخ مي‌دهد که مثلا در اثر بد نشستن يا نشستن طولاني‌مدت به صورت دوزانو يا چهارزانو پاها دچار خواب‌رفتگي شوند ولي اگر خواب‌رفتگي اندام به صورت روزمره يا مداوم يا خودبه‌خود و بدون فشار خارجي روي عصب باشد، مي‌تواند نشانه يک اختلال يا بيماري زمينه‌اي در بدن باشد
طيف وسيعي از بيماري‌ها و اختلالات مي‌توانند به عصب آسيب بزنند. از گيرافتادن عصب در محل‌هاي خاصي از بدن و تحت فشار قرارگرفتن آن تا بيماري‌هاي سيستم عصب مرکزي – محيطي يا مشکلات ارتوپدي. در صورتي که از اين دسته از افراد هستيد، بهتر است براي بررسي علت زمينه‌اي به پزشک مراجعه کنيد
در مواردي خواب‌رفتگي اندام نشانه‌اي از يک بيماري مهم است که بررسي سريع را مي‌طلبد. گاهي هم مي‌تواند علامت عارضه‌دارشدن يک بيماري زمينه‌اي باشد مثلا در بيماران ديابتي. ديابت به خصوص اگر کنترل‌نشده باشد به اعصاب حسي يا حرکتي محيطي آسيب مي‌رساند که اين جزو شايع‌ترين عوارض اين بيماري است و علائم آن به نوع آسيب بستگي دارد ولي در اکثر موارد اولين نشانه آن احساس خواب‌رفتگي، گزگز و مورمورشدن در انگشتان پا و در موارد طول کشيده، در انگشتان دست است. اين علائم معمولا در طول شب تشديد مي‌شود
ميزان شيوع اين نوع آسيب در بيماران ديابتي ۲۰ تا ۳۰ درصد گزارش شده است که البته احتمال آن با توجه به سن بيماري و طول مدت ابتلا به ديابت، همراهي با پرفشاري و چربي خون بالا يا سيگارکشيدن فرد افزايش مي‌يابد. کنترل مناسب قندخون تا حدود زيادي از احتمال بروز پارستزي مي‌کاهد
گاهي اولين علامت بيماري گيلن‌باره احساس خواب‌آلودگي و گزگز در انگشتان پاست که متعاقب آن ضعف پيشرونده ايجاد مي‌شود. تعدادي از بيماران مبتلا به کم‌کاري تيروئيد از پارستزي دست و پا همراه با عدم تحمل سرما شکايت دارند
علاوه بر فشارهايي که ذکر شد، در صورتي که خواب رفتن در دست و پا محدود به انگشت خاص يا محل خاصي از دست و پا باشد، آسيب‌هاي ديسک و آرتروز ستون فقرات، گردن يا کمر از جمله مواردي هستند که بايد آنها را در نظر داشت که معمولا در اين افراد شکايت از درد کمر و گردن (خفيف يا شديد) يا سابقه قبلي آن وجود دارد
پارستزي و خواب‌رفتگي مي‌تواند يکي از علائم شايع بيماري «ام‌اس) باشد
حدود ۸۰ درصد بيماران، درجاتي از اين اختلال حسي را در مقاطعي از سير بيماري خود تجربه مي‌کنند. گاهي خواب‌رفتگي يکي از نشانه‌هاي اوليه بيماري است. اگر پارستزي چند روز يا چند هفته طول بکشد، به‌خصوص اگر قسمت‌هاي وسيع يا پراکنده از بدن را گرفتار کند، بايد آن را پيگيري و بررسي کرد
.بايد توجه داشت که بسياري از بيماري‌هاي ديگر هم در تشخيص افتراقي «ام‌اس» مطرح مي‌شوند که علائم مشابه دارند. سوزن‌سوزن شدن و خواب‌رفتگي اندام مي‌تواند از تظاهرات آن باشد. بيشتر بيماران با «فيبروميالژي» اختلال خواب دارند يا از درجاتي از مسائل رواني نظير افسردگي رنج مي‌برند
شايع‌ترين علت خواب‌رفتگي دست و پا
گيرافتادن و تحت فشار قرار گرفتن موضعي اعصاب محيطي از شايع‌ترين علل احساس خواب‌رفتگي دست و پاست زيرا اين اعصاب در طول مسير خود در محل‌هاي به خصوصي مستعد گيرافتادن يا آسيب‌هاي فشاري هستند. ناحيه پشت و داخلي آرنج، ناحيه مچ و دست، قسمت خارجي زير زانو يا قسمت داخلي مچ پا از جمله اين محل‌هاست.
مثلا آنچه تحت عنوان «نشانگان تونل کارپ» شناخته مي‌شود، به دليل گيرافتادن و فشار روي عصبي به نام «مدين» در ناحيه مچ دست اتفاق مي‌افتد. اين ناحيه (تونل مچ) شايع‌ترين محل گيرافتادن عصب است
افراد مبتلا معمولا خانم‌هاي خانه‌دار بين سنين ۳۰ تا ۴۰ سال، کاربران رايانه، مکانيک‌هاي خودرو يا شاغلاني که با دست زياد کار مي‌کنند، هستند.
در صورت آسيب عصب، بيماران از گزگز و خواب‌رفتگي يا درد در انگشت نشانه يا مياني و شست در طول شب شکايت دارند و در موارد شديدتر، اين خواب رفتن در روز هم احساس مي‌شود.
اگر خواب‌رفتگي دو يا سه انگشت وسطي شخص را از خواب بيدار کند و احساس کند که با تکان دادن دست خواب‌رفتگي آن کمتر مي‌شود، معمولا اولين تشخيص مطرح، «نشانگان تونل کارپ» است مگر خلاف آن ثابت شود.
علاوه بر انجام کارهاي زياد با دست، گاهي اين نشانگان در زمينه يک بيماري رخ مي‌دهد مانند روماتوئيد آرتريت، ديابت، آکرومگالي يا در دوران بارداري.
مشابه همين حالت ممکن است در مچ پا رخ دهد که آن را «نشانگان تونل تارس» مي‌گويند. در اين حالت فرد به دنبال ايستادن طولاني يا راهپيمايي دچار کرختي، خواب‌رفتگي و درد در قسمت داخلي کف پا يا کف پاشنه مي‌شود که با بيرون آوردن کفش و استراحت کاهش مي‌يابد. عموما تروما (ضربه)، چاقي و تورم مفصل مچ پا از علل آن است و گاهي هم علت خاصي براي آن نداريم.
برخي اوقات علامت گيرافتادن عصب (عصب تيبيال) در ناحيه مچ پا شبيه علامت خارپاشنه است که بايد آنها را از هم افتراق داد.
از ديگر علل خواب‌رفتگي اندامها، کم‌خوني از نوع کمبود ويتامين B۱۲ مسموميت با فلزات سنگين نظير سرب و ارسنيک، التهاب نخاع، ايسکمي موقت مغز، سکته‌هاي مغزي و گاهي تومورهاست ولي هر فردي با خواب‌رفتگي دست و پا نبايد تا زمان بررسي آن به وسيله پزشک به خود برچسب بيماري خاص يا خطرناکي بزند. در هر فرد علت خواب‌رفتگي دست و پا به محل و همراهي با ساير علائم بستگي دارد.
دکتر لیلا هاشمی
امیری حسین و نعم الامیر